دعا(بخش سوم)

س34: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‌ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‌ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»[1]ترجمه این آیه شریفه را خواسته‌اند یک جوری که معنا برایشان باز شود.

ج: شما جمله به جمله بگویید، ببینیم ترجمه‌اش چیست.

-«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی»؟

ج: پرسیدند خدا دور است تا ما داد بزنیم یا نزدیک است که یواش بگوییم، خدا را که نمی‌بینند تا بگویند دور است یا نزدیک است، هر چه هم خدا بگوید نزدیک هستم چون نمی‌بینند نمی‌فهمند، این اوّلی، گفتند خدا نزدیک است، «وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ»[2] هر کسی هر کجا هست خدا قبل از او آنجا حضور دارد.

- «فَإِنِّی قَریبٌ»؟

ج: من نزدیک هستم، دور نیستم که داد بزنی.

- «أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»؟

ج: هر کسی مرا صدا زد جواب می‌دهم، نزدیک هستم دیگر، در آدم‌ها به عکس است، اگر آدم‌ها دور باشند شما آنها را صدا کنی نمی‌شنود، خدا می‌گوید من نزدیک هستم، چون نزدیک هستم صدایم کنی می‌شنوم.

- «فَلْیَسْتَجیبُوا لی‌»؟

 ج: من آن‌ها را دعوت به یک چیزی می‌کنم، به ایمان به خودم، ایمان به رسولم، این را اجابت کنند.

- «وَ لْیُؤْمِنُوا بی»‌؟

ج: به من هم ایمان بیاورند.

- «لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؟

ج: امید این است که این‌ها به رشد برسند، رشد در مقابل غیّ است.

س35: این‌که خداوند فرمود «أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ» ظاهراً این عمومیت استثناء ندارد، هر دعایی را شامل می‌شود؟

ج: هر کسی خدا را بخواند جواب هست، حاضر است، اما ما خیال می‌کنیم که اجابت به معنای این است که آنچه که من می‌خواهم بدهد، این جور نیست، آن‌چه که او می‌خواهد بدهد شما وظیفه‌ات دعا است نه وظیفه‌ات تعیین جزای دعا، شما وظیفه‌ات دعاست بکن، او هم وظیفه‌ای دارد وظیفه خدایی، اگر مطابق حکمت تشخیص داد می‌دهد، اما به هر حال فایده دارد، اگر آن‌چه می‌خواهی به تو ندهد مزد دعا را قطعاً به تو می‌دهد بنابراین برد با شماست، این‌هایی که دعا می‌کنند و دعایشان مستجاب نمی‌شود یک جزایی خدا به آن‌ها می‌دهد، خیلی هم زیاد می‌دهد، فکر نکنند آنکه نداد هیچ چیز نیست، خیلی چیز هست، آن‌چه تو می‌خواهی نیست، گاهی آن‌چه تو می‌خواهی صلاح نیست نمی‌دهد خدا به تو، خیلی‌ها این‌جور هستند دیگر، بعضی‌ها الله و لبیک می‌کنند که در کنکور قبول شوند، قبول شود کافر می‌شود، بی‌دین می‌شود، خدا موفقش نمی‌کند، این‌جوری است دیگر، بعضی‌ها نذر و نیاز می‌کنند قبول شوند، خدا ببیند به صلاح او نیست، بابا و ننه‌اش آدم‌های خوبی هستند آن‌ها دعا می‌کنند خدایا حفظش کن، حفظش می‌کند، با چه؟ با این‌که او موفق نشود آن‌جا برود، برود آن‌جا دیگر از تیررس خارج می‌شود نمی‌شود کاری‌اش کرد.

س36: این که خدا فرموده است: «فَلْیَسْتَجیبُوا لی‌» یعنی بر خودش واجب کرده است که دعا را حتماً مستجاب کند؟

ج: «فَلْیَسْتَجیبُوا لی‌» آن چه که من می‌گویم اجابت کند، چه می‌گویم؟ حرف‌هایی زده خدا، گوش به این حرف‌ها بدهند، به من هم ایمان بیاورند مشکل حل می‌شود.

س37: از امام صادق علیه السلام نقل کرده‌اند: «مَنْ قَدَّمَ‌ أَرْبَعِینَ‌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ دَعَا اسْتُجِیبَ لَهُ»[3]

ج: یکی از امتیازات انسان همین منحصر شدن در دائره محدود خودش است، همه چیز را برای خودش می‌خواهد، حاضر نیست چیزی از دارایی‌های خود را به دیگری بدهد، لذا خدا وقتی می‌گوید زکات بدهید اکثراً نمی‌دهند، خمس بدهید اکثراً نمی‌دهند، انفاق کنید اکثر مردم نمی‌کنند، چون حاضر نیستند بدهند، هر کس می‌گوید این پول باید در دائره خودم باشد، فردا کم نیاورم، لذا دستوراتی داده‌اند که آن حالت انحصار طلبی کم شود، لذا گفته‌اند اگر می‌خواهی دعایت مستجاب شود چهل تا مؤمن را دعوت کن و نهار بده بعد دعا کنند آن‌وقت دعایت مستجاب می‌شود. این چهل تا مؤمن را دعوت کنی از آن موجودی می‌دهی، به هوای این‌که دعایت مستجاب شود حاضری چهل تا پنج، شش هزار تومان خرج کنی. دویست سیصد هزار تومان خرج کنی به هوای آن رفع مشکلت، این کار خرج کردن را عادی می‌کند، پول خرج کردن یواش یواش برای فرد عادی می‌شود و الّا آدم جلویش را سخت می‌گیرد، حاضر نیست خرج کند، می‌گوید من زحمت کشیدم.

س38: «اللَّهُم‌ أَغْنِنِی‌ بِتَدْبِیرِکَ عَنْ تَدْبِیرِی‌ وَ بِاخْتِیَارِکَ عَنِ اخْتِیَارِی»[4]یعنی چه؟

ج: آدم وقتی می‌خواهد کاری را انتخاب کند فکر می‌کند آنچه بهتر است انتخاب کند، گاهی ما اشتباه می‌کنیم آنچه که بدتر است را می‌گوییم بهتر است و انتخاب می‌کنیم، لذا می‌گوییم خدایا تو انتخاب کن، من همه را نمی‌فهمم، تدبیر هم تدبیر توست من نمی‌دانم چه جوری عقب و جلو ببرم تا به یک نتیجه‌ای برسم، من گاهی اشتباه می‌کنم ولی تو اشتباه نمی‌کنی، تو در زندگی من تدبیر کن تا من تدبیر نکنم تو در زندگی من انتخاب احسن بکن تا من نکنم، اگر من بکنم گرفتار مشکل می‌شوم.

س39: این صرف دعاست دیگر، چون در عمل ما که نمی‌فهمیم تدبیر خداست یا تدبیر ماست؟

ج: خب خدا به آدم یاد می‌دهد که این‌جوری است که تو نوعاً انتخاب‌هایت خراب است، نوعاً این‌جور است دیگر، بنابراین به آدم یاد داده که سعی کن آنچه که خدا گفته است همان کار را بکن، بهترین تدبیر در زندگی همان تدبیر الهی است، بعضی از چیزها را واجب کرده بعضی‌ها را حرام، این تدبیر الهی است و بر همه‌ی تدبیرهای ما مقدم است، همه باید این را پیاده کنند، اگر این را پیاده کردیم خیلی از تدبیرها و تنظیم‌ها لازم نیست، خودِ این اثر می‌بخشد و منظم می‌شود، اما این را مراعات نکنیم همه چیز به هم می‌ریزد.

س40: «الهی رِضاً بِرضائِک و تَسلیماً لِأَمرِک وَ لا مَعبُودَ سِواک»، آیا محتوای این دعا را طلب کنیم خوب است؟

ج: آدم هر چه را که می‌­خواهد باید با مقدمات بخواهد، (هیچ چیز را) یک مرتبه و یک جا به آدم نمی‌دهند، انسان بخواهد به این مقام برسد که باور کند هر کاری که اتفاق می‌­افتد از طرف خداست و به آن راضی باشد، این یکی از درجات بالای ایمان است، ایمان هم از جای خودش بالا نمی‌­رود الّا با ترک گناه؛ پس اول باید آن تقوا را بخواهیم بعد خدا این را به آدم می­‌دهد، یک‌باره به آدم فاسق و بی‌­همه چیز این را نمی‌دهد، می‌گوید باید بالا بیایی، حرکت کنی، بنابراین این دعا خوب است اما راه رسیدنش دعای تنها نیست، خدا قبلاً راهش را نشان داده است، گفته است راست می‌گویی این راه را بیا، گناه نکن، ترک گناه عبادت بزرگی است، ایمان را بالا می­‌برد کم کم به آنجا می‌­رسی، و الّا مرتب گناه بکنی و این را هم بخواهی، نمی‌شود.

س41: اگر هر دو را بخواهیم چطور؟

ج: عیب ندارد، اگر اوّلی را بخواهی این دوّمی در آن هست، دیگر جفت ندارد، تنهاست.

س42: معنای این روایت از امام معصوم علیه السلام که فرمودند:«إِذَا دَعَا أَحَدُکُمْ‌ عَلَى‌ أَحَدٍ قَالَ اللَّهُمَّ اطْرُقْهُ بِبَلِیَّةٍ لَا أُخْتَ لَهَا وَ أَبِحْ حَرِیمَهُ‌»[5]چیست؟

ج: گاهی بعضی‌ها برای بعضی‌ها دعا می‌کنند، گاهی نفرین می‌کنند، خب هر نفرینی که درست نیست، بخواهد بگیرد خدا باید همه را از بین ببرد، برای خاطر این‌که این‌ها نفرین نکنند به خصوص آن‌جایی که جا برای نفرین کردن نیست این را فرمودند.

خب یک کسی یک کاری کرده است نفرین‌های بدتر می‌کند مثلاً خدایا همه را از بین ببر و نابودشان کن، اینجور که نمی‌شود، آن را گفته‌اند که اگر نفرین بی‌مورد بکند آن‌جوری می‌شود، به او می‌گویند: «اللَّهُمَّ اطْرُقْهُ بِبَلِیَّةٍ لَا أُخْتَ لَهَا» خدایا به بلایی گرفتارش کن که مثل ندارد، و بعد«أَبِحْ حَرِیمَهُ»، محارمش را برای دیگران مباح کن، که گاهی هم اتفاق می‌افتد محارم را اسیر می‌کنند و می‌برند، این را گفته‌اند که شما نفرین بد و بی‌مورد نکنی، اگر او استحقاق دارد عیب ندارد اما اگر ندارد حق نداری نفرین بکنی.

س43: یعنی حضرت فرمودند اگر من علیه کسی دعا بکنم اینطور نتیجه می‌دهد یا نه اگر من علیه او دعا کنم او برایم این‌طور جوابی می‌دهد؟

ج: اگر نفرین بی‌مورد باشد همین است دیگر، بله او هم نفرین می‌کند.  

س44: این «اللَّهُمَّ اطْرُقْهُ» دعای خود من را می‌گوید یا نفرین طرف مقابل را؟

ج: بله دیگر، آن‌که این نفرین را کرده و بی مورد نفرین کرده است.

س45: منظور از اخلاص در دعا در روایت« طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ»_^[6]چیست؟ 

ج: خب آدم دعا می‌­کند، خیلی­‌ها وقتی گیر می‌کنند دعا می‌کنند، نه خدا را درست قبول دارند، نه باور دارند خدا اجابت می‌کند. یک چیزی می‌گویند. اما کسی که خدا را خوب قبول دارد، وعده‌­هایش را قبول دارد با اخلاص دعا می‌کند، به عنوان یک عبادتی که خدا این را تشریع کرده است انجام می­‌دهد، این هم خوشا به حالش.

س46: اگر بخواهیم در حال نماز از خداوند متعال طلب کمک علیه «نفس أماره و عادت به انجام گناه کنیم» با چه دعایی بیان کنیم؟

ج: با همان«إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»[7]      

س47: خفیر روزهای هفته که در بعضی از کتب اخلاقی خیلی توصیه می‌­شود که اول هر روز به معصومی که حامی آن روز است توسل و استعانت شود چیست؟ آیا منشأ روایی دارد که روزهای هفته به نام حضرات معصومین علیهم السلام باشد؟

ج: نه خیر.(منشأ روایی ندارد) ولی برای این‌که شیعه ارتباطش با حضرات قطع نشود ایام هفته را طوری تنظیم کرده­‌اند که هر روز به یکی دو نفر از این حضرات توجه داشته باشیم و دعایی بخوانیم و ارتباطمان با آن‌ها اتصال پیدا کند و قطع نشود این کار یک تدبیر معنوی خوبی است.

س48: پس خفیر منظور حضرات علیهم السلام هستند؟

ج: خفیر به مسؤول آن‌روز گفته می‌­شود.

س49: این عمل را چقدر توصیه می­‌فرمایید؟

ج: برای در یاد حضرات بودن و ارتباط با آن‌ها یکی از کارهای خوب است، خیلی برنامه خوبی است.

س50: «وَ أَبْوَابَ الدُّعَاءِ إِلَیْکَ لِلصَّارِخِینَ‌ مَفْتُوحَةً»[8]

ج: خدا همیشه هست، هر کسی هم که از خدا چیزی بخواهد درِ او به روی خدا باز است بسته نیست. هر کجا باشی در هر زمان در هر شرایطی با خدا بخواهی حرف بزنی خدا حاضر است. خدا مکان خاص ندارد همه جا هست. منتهی ما همه جایی نیستیم، هر وقت ما هم باور کردیم خدا همه جا هست همه جا می‌توانیم با خدا حرف بزنیم، دعا یکی از مصادیق حرف زدن با خداست.

س51: «الصَّارِخِینَ‌» موضوعیت دارد؟

ج: منظور از «الصَّارِخِینَ‌» چیست؟ فریاد زنندگان، خُب فریاد چه کسانی می‌زنند؟ کسانی که خیلی تحت فشار هستند دیگر، کسانی که خیلی‌خیلی گرفتار مصیبت هستند، مشکلات تهدیدشان می‌کند معمولاً این فرد آرام دعا نمی‌کند. یک خُرده صدایش بلند می‌شود.

س52: آیا دعای عرفه حضرت سیدالشهداء علیه السلام را در غیرکربلا و مکه می‌شود خواند؟

ج: بله همیشه می‌شود می‌خواند، همیشه می‌شود خواند، در این‌ها مطالبی است که مال همیشه است، مال عرفه خالی نیست، مال ارتباط من و باور من در برابر خداست، خدا در همه جا خداست، من هم همه جا باید بنده باشم، این باور را داشته باشم، منتهی اولش آن‌جا شروع شده است.

س53: آن فضیلتی که برای دعا عرفه هست آن مختص کربلا و مکه است یا هر جای دیگر؟

ج: اول مال مضمونش است، دوم مال آن کسی است که آن را انشاء کرده است. برای حفظ هر دو، هم خود دعا و هم دعا کننده این را گفته‌اند بخوانید تا فراموش نشود.

س54: این تأکید به دعا کردن در هر جای دنیا هم که باشیم در روز عرفه تأکید خاص دارد دیگر؟

ج: بله دیگر، شروعش در عرفه بود، امام حسین در عرفه این کار را کردند، هر عملی یک روزی شروع می‌شود دیگر، این هم آن‌جا مطرح شد، عرفات یک اعمالی دارد که دعاست، ایشان هم آن‌جا این دعا را انشاء کردند، هم آن‌جا باید خوانده شود، جای دیگر هم بخوانیم عیب ندارد، طوری نیست. همیشه مضمونش حق است.  

س55: گفته دعاها را از جمله دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه را خوب است تنهایی بخوانیم یا با جمع بخوانیم؟

ج: آدم‌ها مختلفند. بعضی‌ها اگر در جمع بخوانند ممکن است با حضور قلب بعضی از افرادی که در جمع هستند این هم گرم شود. بعضی‌ها نه خودشان کارخانه دارند گرم می‌شوند. افراد مختلف هستند. بعضی‌ها باید بروند در جمع چون آنجا بیشتر استفاده می‌کنند، بعضی‌ها هم باید بروند تنها بخوانند، کسانی که باید بروند در جمع اکثریت را تشکیل می‌دهند کسانی که خودشان می‌توانند گرم بشوند و کارخانه همراهشان است کم هستند. طوری نیست اگر نرفتند هم نرفتند.

س56: با توجه به این‌که تقوای لازم را نداریم چگونه از روز عرفه خوب استفاده کنیم؟

ج: دیگر شما می‌خواهی دعا زیاد بکنی به قید این‌که تقوا هم نداری هیچ فایده ندارد، باید به جای دعا کوشش کنی تقوا را مراعات کنی ان شاء الله، از دعا مهمتر است.

س57: از میان ادعیه و زیاراتی که در مورد حضرت حجّت علیه السلام آمده کدامیک را بیشتر سفارش می‌فرمایید؟

ج: زیارت تقوا از همه بهتر است، از همه زیارت‌ها زیارت تقوا را حضرت بیشتر دوست دارد. اگر شما دعا بخوانی ولی تقوا نداشته باشی به شما محل نمی‌گذارد، بهترین دعا تقواست، بهترین دعای حضرت، زیارت حضرت و حضرات معصومین تقواست. تقوا را مراعات کردی حضرت دوستت دارد چون خدا گفته است: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقینَ»[9]، خاتم انبیا «یُحِبُّ الْمُتَّقینَ»، امیرالمؤمنین «یُحِبُّ الْمُتَّقینَ» همه معصومین علیهم السلام دوست دارند، اما گناه کردی مرتب زیارت بخوانی فایده ندارد. خدا بدش می‌­آید و آن‌ها هم بدشان می‌­آیند.

س58: با وجود این‌که خدا سلامتی حضرت عجل الله فرجه را تضمین کرده است چه ضرورتی دارد دعای «اللهم کن لولیک» را بخوانیم؟

ج: شما نفرین هم بکنی خدا قبول نمی‌کند. خدا بناست ایشان را سالم سالم حفظ کند، منتهی دعا می‌کنی برای خود شما مفید است. باورت قوی‌تر می‌شود. حضرت را فراموش نمی‌کنی، بیشتر آماده می‌شوی گوش به حرفش بدهی، او را از خودت راضی کنی، لذا این کارها بیشتر نفعش عاید من و شماست و الّا حضرت تحت حفظ خدا همیشه محفوظ و سالم است، الحمد للّه، مریض هم نمی‌شوند.

 س59: توضیح عبارت «وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ‌ فِیهِ‌ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِک»_^[10]در دعای افتتاح چیست؟

ج: بعد از از دنیا رفتن پیامبر معمولاً در امت اختلاف می‌افتد، هر کسی یک چیزی می‌گوید و اختلاف پیش می‌آید، آن‌که اختلافات را حل می‌کند اوست. بوسیله او اختلافات حل می‌شود. ان شاء الله وقتی بیاید می‌گوید حق این است یا آن و اختلاف حل می‌شود. تا نیامده است یک عده طرفدار این هستند و یک عده طرفدار آن هستند، مختلط می‌شوند، او که بیاید اعلام می‌کند که حق این است و آن نیست. این حق می‌شود و آن باطل می‌شود.

س60: این‌که در آخر دعای ندبه می‌­‌گوییم«وَ ذُنُوبَنَا بِهِ‌ مَغْفُورَةً»_^[11] منظور از «بِهِ‌» چیست؟

ج: شفاعت او است دیگر، وقتی شفاعت کنند خدا گناهان را می‌­بخشد.

س61: چه کار کنیم که دعاهایمان مستجاب شوند؟

ج: گناه نکنیم، ان شاء الله.

 مجموعه پرسشها و پاسخها از استاد اخلاق و معرفت حضرت آیت الله خوشوقت اعلی الله مقامه