نماز(بخش 8) نماز شب

س1: لطفاً مقداری درباره نماز شب بفرمایید؟

ج: (آیا) نماز روز درست شده است؟ نماز شب بعد از روز است. (نماز) روز را درست کنیم ان شاء الله. اگر روز وظیفه را انجام دادیم و گناه نکردیم نوبت به شب می‌رسد. اگر موفق شدیم نیم ساعت، سه ربع به أذان صبح مانده بلند شویم آن چند تا رکعت نماز شب را بخوانیم خیلی خیلی غنیمت بسیار بزرگ مادی و معنوی است. منتهی یک شرط دارد و آن این است که گناه بغل آن نگذارید. (اگر) گناه گذاشتید دود می‌شود و هوا می‌رود، هیچ فایده‌ای ندارد. زحمت کشیده‌اید امّا بهره نمی‌برید، بنابراین سعی کنیم گناه نکنیم بعد ان شاء الله بهترین عبادت تَهَجُّد و نماز شب است.

س2: ما با اشتیاق ساعت زنگی را برای نمازِشب کوک می‌­کنیم امّا نمازِصبح ما هم قضا می‌­شود؟

ج: خُب دیر می­‌خوابی. جوان خوابش سنگین­تر است. دیر که می­‌خوابد آن طرف آفتاب بیدار می‌­شود. ساعت هم مرتب بی‌­خودی  زنگ می­‌زند و قُوِّه‌اش هم تمام می‌شود. اگر راست می­‌گویی می­‌خواهی بیدار شوی زودتر باید بخوابی. اگر به اندازه‌­ای که بدن نیاز به خواب دارد تأمین بشود آن­وقت بیدار می‌شود. بنابراین شما با دیر خوابیدن می­‌گویی من نمی‌­خواهم بیدار شوم، دیر خوابیدن معنایش این است دیگر، بیدار هم نمی‌­شوی، کسی ساعت را زنگ می‌گذارد که زودتر بخوابد تا نیاز واقعی­‌اش در خواب تأمین شود آن­وقت بیدار می­‌شود. امّا شما هر چه آن ساعت زنگ می‌­زند هنوز وسط­‌های خواب هستی. بنابراین جوان که خوابش سنگین­تر و بیشتر از دیگران است، باید زودتر بخوابد که بتواند آن مقدار را تأمین کند و الّا نمی­‌تواند بلند شود.

س3: زود خوابیدن کافی است یا شرط دیگری هم دارد؟

ج: خُب اگر روز هم تقوا را مراعات کند زودتر بلند می­‌شود ان شاء الله.

س4: از نظر غذایی چطور؟(غذا را باید کنترل کنیم)

ج: خُب غذا هم باید کم بخورد دیگر. اگر شب زیاد بخورد می­‌خوابد. شب‌­ها نباید غذا را چرب و چیل خورد، نباید غذا زیاد خورد، یک چیز دم دستی کافی است.

س5: ما تجربه کرده‌ایم بعضی وقت­‌ها شک داشته‌ایم که فلان کس اهل خمس هست یا نه و بعد غذایش را خورده‌ایم بعد نماز شب ما قضا شده است؟

ج: لابد گناه کردی که (نماز شبت) قضا شده و الّا خوردن این حلال است. می­‌گویند شما یقین کنی کسی خمس نمی‌­دهد حلال است بروی سر سفره او بنشینی، از نظر فقه و رساله حلال است. اما چون خمس نمی­‌دهد ذمّه‌­اش بدهکار است. رفته است نان خریده ملک خودش است،‌ رفته فرش خریده، خانه خریده ملک خودش است،‌ شما می‌توانی از آن استفاده کنی. مشکل زمانی پیش می‌آید که او بمیرد، وقتی بمیرد آنچه که در ذمّه‌اش است منتقل به اموالش می­‌شود و کسی نمی­‌تواند تصرّف در مالش بکند، اول خمس مالش را باید بدهند اگر ته آن چیزی ماند به بقیه برسد و الّا نه، اما تا زنده است، چون می‌­رود بیع کلی می­‌کند اشکال ندارد، مثلاً می­‌گوید آقا پنج تا نان بده، می‌­پرسد چقدر شد؟ نانوا می­‌گوید سی تومان، دست در جیبش می­‌کند می­‌دهد و مالک نان می‌­شود. بدهکارِ پولِ نان، از حلال است. اگر از حلال بدهد ذمّه‌­اش مشغول نیست. اما اگر از حرام بدهد ذمّه­‌اش بدهکار است به آن فروشنده نان. هر روز ذمّه‌­اش زیاد می‌­شود تا بمیرد، وقتی مُرد دیگر ذمّه میّت اعتبار ندارد مرده است. منتقل به اموال موجود می‌­شود، آنوقت مشکل پیش می‌­آید. کسی حق ندارد خانه‌­اش برود و چایی­‌اش را بخورد و تصرّف در اموالش بکند. اما تا زنده است طوری نیست. خب این فتوای مرجع شماست دیگر. شما حق نداری بگویی اثر می­‌کند. خود مرجع می‌­رود خانه این و آن می­‌نشیند غذا می‌­خورد، شام می‌­خورد. حلال است دیگر.

س6: کیفیت نماز شب و وَتر چگونه است؟

ج: نماز وتر یک رکعت بیشتر نیست. آخرین نماز در نمازِشب که از همه فضیلتش بیشتر است، کدام است؟ نماز نافله صبح است. این آخرین نماز است. نماز وَتر آخرین نماز نیست. وتر از شَفع فضیلتش بیشتر است، شفع آن دو رکعت قبل از وتر است. نافله صبح از همه افضل است. اگر ما باور کنیم آن از همه مهمتر است ترکش نمی‌­کنیم، وقتی نمازِشب را خوانده‌ایم و تا این‌جا آمده­‌ایم خسته نمی­‌شویم و رها نمی­‌کنیم، دنبال آن که فضیلتش بیشتر است می­‌رویم، لذا از این نظر گفته‌­اند فضیلت نافله صبح از همه بیشتر است. خُب مستحب مُؤَکَّد است انسان قبل از نماز صبح که وقت نماز شب است بیدار شود. ثلث آخر شب اسمش سحر است. در سحر مستحب است آدم چند رکعت نماز نافله به نام نافله شب بخواند. ابتدا چهار نماز دو رکعتی است که این نافله شب است. بعد از این هشت رکعت، یک نماز دو رکعتی به نام شَفع و بعد یک نماز یک رکعتی به نام وَتر بخواند. چرا یک رکعت بخواند؟ زیرا آن أذکاری که باید در قنوت وَتر بخوانیم جای یک رکعت حساب شده است. آن أذکار زیاد است. لذا گفته­‌اند: به جای یک رکعت آن أذکار را انجام بدهید، آن مهم است، بعد هم نافله صبح را بخوانید، ولو صبح نشده نافله را می‌­شود خواند[1]، که باز دوباره در معرض ترک قرار نگیرد. و امّا أذکار نماز وَتر عبارت است از  هفتاد بار«أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ‌ رَبِّی‌ وَ أَتُوبُ‌ إِلَیْه‌»، بعد چهل مؤمن را دعا کنیم، بعد هم هفت بار بگوییم «هَذَا مَقَامُ‌ الْعَائِذِ بِکَ مِنَ النَّارِ»[2]، بعد هم سیصد بار بگوید: «اَلعفوَ اَلعفوَ»[3]. این نماز وَتر است.

س7: برای کسی که می‌­خواهد شروع به نمازِشب خواندن کند، خواندن نماز وَتر به تنهایی کافی است؟

ج: اگر وقت نباشد و انسان نمی­‌تواند همه نمازِشب را بخواند، خُب چاره­ای نیست آن مهمترینش است. اما کم‌کم باید اضافه کند و خودش را از همه آن محروم نکند. کُلّ آن نیم ساعت بیشتر وقت لازم ندارد، حالا به خصوص شب­‌ها بلند است و انسان می‌­تواند بلند بشود. امّا اگر حالا شروع نکند و به عادت بگذارد تابستان که شب‌­ها کوتاه می‌­شود کار مشکل می‌­شود.

س8: برای نمازِشب چه مقدار قبل از أذان صبح بیدار شویم؟

ج: سه ربع، نیم ساعت کافی است.

س9: در سحر غیر از نمازِشب خواندن چه کار کنیم؟

ج: شما همان نماز را بخوانی سه ربع تمام می‌شود و بعد باید نماز صبح را بخوانی.

س10: این تأکیدهایی که برای نمازِشب شده است برای درک أُوقات فجر است یا برای خود نمازِشب است؟

ج: برای خود نماز در آن ظرف (شب) است. نه نماز تنها، نه آن ظرف خالی. نماز در آن ظرف خیلی اثر دارد.

س11: خود نمازِشب یا این‌که نماز دیگر هم به جایش خوانده شود همان اثر را دارد؟

ج: خُب آدم بخواهد نماز بخواند چه دردی دارد که نماز شب نخواند؟ این وقت برای نمازِشب است و شما می‌خواهی کارهای دیگر بکنی. معلوم می‌شود شیطان دارد یک خُرده اذیّت می‌کند و الّا نمازِشب می‌خواندی.

س12: اگر نمازهای قضایش را در آن موقع بخواند چطور؟

ج: خُب اگر نماز قضا دارد آن را بخواند. اگر روز فرصت نداری و آن­وقت فقط می‌توانی (نماز قضا بخوانی) عیب ندارد نماز قضا مُقَدّم است. آن را بخوان وقتی تمام شد بعد نماز شب بخوان. اما اگر روز می­توانی قضا را بجا بیاوری، شب نماز شب بخوان.

س13: آیا یازده رکعت نمازِشب در یک ربع با بی‌حالی اثری هم دارد؟

ج: بله، یکی از آثارش این است که آدم عادت به ترک آن نمی‌کند، دوام پیدا می‌کند. خود این مسأله است. چون ترک کنیم یواش یواش بار دوم هم می‌آید، بار سوم هم می‌آید، همین‌جور یک وقت بعد از مدتی می‌بینی نمازشب ترک شده است. اولین اثرش این است که من عادت به نماز خواندن می‌کنم، منتهی بی‌حالی یک شب است، دو شب است، کم کم درست می‌شود ان شاء الله.

س14: آخر سال‌ها برنامه‌ام همین است و تغییری هم حاصل نشده است؟

ج: بله، راست گفتی، تقوا را ادامه نمی‌دهی، تقوا را ادامه ندهی هزار سال هم که عمر کنی همین آش و همین کاسه است. ادامه تقوا ایمان را بالا می‌برد، زندگی به همین شکل عادی نمی‌­ماند، بنابراین چون شما تقوا را ادامه نمی‌دهی همیشه بی‌حال هستی. حال را تقوا می‌آورد. ان شاء الله تقوا را ادامه دهی حال پیدا می‌شود.

س15: سالهاست که دوست دارم بیداری نیمه شب داشته باشم، اما موفق نمی‌شوم و خوابم سنگین است، خیلی که دعا می‌کنم نماز صبح ما هم قضا می‌شود؟!

ج: راست گفته است دیگر. آدمی که خوابش سنگین است دو کار باید بکند. یکی شب زود باید بخوابد یکی هم شب زیاد غذای چرب و چیل نخورد. بخورد خوابش شدت پیدا می‌کند. اگر راست می‌گویی بخواهی بیدار شوی چه کار می‌کنی؟ مقدمات را فراهم می‌کنی، هم زود می‌خوابی، هم غذا را سبک‌تر، درست می‌شود. امتحانش مجانی است. می‌گوید اما راست نمی‌گوید.

س16: اینکه روایت وارد شده است آیه آخر سوره کهف را بخوانید بیدار می‌­شوید صحیح است؟

ج: این روایتش مربوط به خود آدم است. آن‌هایی که باور دارند استفاده می‌کنند و بیدار می‌شوند، و آن‌هایی که (باور ندارند) نه، خواندن تنها کافی نیست.

س17: اگر انسان بداند روایت صحیح است باور در او ایجاد می‌شود،گاهی عدم باور به خاطر شک در سند است؟

ج: اینجوری نیست، شما قرآن را قبول نداری؟ چرا باورت نمی‌شود. این را که در سندش شک ندارید.... (با اینکه) قرآن را قبول داریم و شک نداریم، چرا اثر نمی‌کند!

س18: چرا در مورد نمازشب و قرائت قرآن سستی می‌­کنیم، راهنمایی کنید.

ج: لابُدّ در انجام واجب و ترک حرام کاهل هستی که اینجور شده است، اگر در آن دو جدّی بودی مشکل پیش نمی‌آمد دیگر. نماز شب فراتر از انجام واجب و ترک حرام است، آن چون واجب نیست و ما خودمان با میل و رغبت انتخاب می‌کنیم اثرش خیلی بیشتر است. لذا در آن (باب) قرب نوافل در کافی روایت مخصوصی است که نفسش گرم و بلند است، به هر حال نفس أماره نمی­‌خواهد آدم با خواندن نمازشب قدم‌هایش در مخالفت با شیطان بلندتر ‌شود. لذا تنبلی می­‌کند، بهانه می‌آورد، آنجا هم باید«أَعَانَهُ‌ اللَّهُ‌ عَلَى نَفْسِه»[4] پیش بیاید تا آدم بتواند این موانع را برطرف کند و الّا محروم می­‌شود.

س19: مداومت بر نماز شب دارم ولی گریه و اشک ندارم، چه کار کنم؟

ج: مداومت بر ترک گناه داشته باشی کافی است. گریه نمی‌خواهد، گریه خودش می‌آید، سعی کن گناه را ترک کنی همه چیز درست می‌شود ان شاء الله.

س20: در زمانی که مجرد بودم نماز شب من ترک نمی‌شد، ولی حالا خیلی وقت‌ها قضا می‌شود، راهنمایی ام کنید.

ج: ازدواج کرده است؟

- لابُد دیگر.

ج: طبیعی است، یک مقداری بیشتر طول نمی‌کشد، بعد همه چیز سر جای خودش قرار می‌گیرد، اولش آدم ندیده، نداشته است یک خُرده برنامه‌اش به هم می‌خورد امّا بعد کم کم آبها از آسیاب که افتاد سر خانه اولش می‌رود، مدتش کوتاه است. بله، مرحوم علامه طباطبایی - خدا رحمتش کند - فرمودند دو سه ماه بیشتر طول نمی‌کشد، درست می‌شود. نباید ترسید. آن مشکل عمده را حل می‌کند، مشکلات دیگر آسانتر می‌شود ان شاء الله.

س21: قبلاً که در مدرسه و حجره بودیم برای نماز شب بیدار می‌شدیم، الآن که رفته‌­ایم خانه و همسردار شده‌­ایم با این‌که زود می‌خوابیم دیگر بیدار نمی‌شویم چه کنیم؟

ج: اشتغال به زندگی مادی یک مقداری مشکلات ایجاد می‌کند دیگر. باید در همسرداری‌اش، در ارتباط با خانواده‌اش تجدید نظر کند و ببیند آن‌جا مرتکب گناهی، چیزی نمی‌شود. کاری که وظیفه‌اش نیست در خانه انجام می‌دهد؟ این‌ها مال آن است.

س22: آیا چهل مؤمنی که در نماز شب دعا می‌­شود لازم است مرد باشند؟

ج: بله، زن باید بیش از چهل تا باشد.

س23: یعنی چهل تا را باید مرد بگویی؟ بیشتر که شد...

ج: بار زن­ها سبکتر از مردهاست، چون مردها عقلشان قوی تر است، بدنشان قوی تر است، نفس أماره هم از این دو استفاده می کند، گرفتاری شان زیادتر است، گفتند به داد اینها برسید و دعا کنید، زن­ها بارشان سبکتر است.

س24: یعنی خدا زود برای زنها جبران می­‌کند؟

ج: زود، گذشت و عفو به آن­ها زیادتر می­‌شود، ضعیف هستند دیگر.

س25: آیا لازم است حتماً به نام پدر دعا شوند؟

ج: پدر؟

س26: به نام پدر،‌ مثلاً ابن فلان...

ج: اینکه اسم خاصّش را بلدی همان کافی است، ابن لازم نیست،‌ حاج علی تقی، حاج محمد تقی، حاج حسین ؛کافی است. خدا می داند چه کسی را می­‌گفت، سراغش می‌­رود.

س27: در نماز شب چه کسانی را دعا کنیم؟ علماء یا دوستان ذی الحق؟

ج: کسانی که آلودگی دارند، گرفتاری دارند مناسب­تراست. آن­ها احتیاج دارند. کسانی که پاک هستند که ... بعضی‌­ها می­‌گردند پاک‌­ها را دعا می‌­کنند. آن­ها نیازی ندارند، این­ها نیازمند هستند. دوستان منحرف، دوستانی که گناهکارند. دوستانی که گرفتاری دارند. آن­ها را ان شاء الله آدم...

س28: می­‌گویند اگر آن افراد را که نیازمند هستند دعا کنیم محبتشان به دل نمی‌­آید؟

ج: نه دیگر، باور داری گناهکار بوده است. این مال حجاب است که نمی­‌آید.

س29: می­‌گویند اهل ایمان و علمای متقی را دعا کنیم این دعا باعث می‌­شود که محبّت آن­ها در دل ما زیاد شود؟

ج: حالا هم زیاد است دیگر. چون آن­ها خوب هستند پیدا است به آن­ها علاقه داری دیگر.

س30: از باب اینکه حق به گردن انسان دارند مثلاً یک نوع جبران حقوق حساب نمی­‌شود؟

ج: عیب ندارد اما او احتیاجش بیشتر است.

س31: آیا تصمیم جدی بر ترک گناه بدون کمک گرفتن از بعضی از مستحبات مهم مثل نماز شب امکان دارد؟

ج: بله، خود تصمیم جنسش یک جوری است که خدا آن را مؤثر قرار داده است، شما بخواهی گناه نکنی می توانی، این بهانه است، والّا گناه می‌کنی اما خود تصمیم به تنهایی اگر مشکلش انجام بگیرد خدا هم کمک می کند.

س32: با وجودی که علاقه زیادی به نماز شب خواندن دارم و هر شب هم به فکر بلند شدن برای آن هستم ولی توفیق آن را به دست نمی‌­آورم بفرمایید چه کنم؟

ج: شما به جای علاقه به نماز شب، علاقه به ترک گناه پیدا کن همه چیز درست می‌­شود به آن علاقه نداری و آن را انجام می‌­دهی و از این طرف به نماز شب علاقه داری خدا به عکس کرده است گفته است شدت علاقه را به ادامه تقوا و ترک گناه باید داشته باشی این را نداری، ضعیف داری، اثر نمی­‌کند و آن را قوی داری و چون گناه مانع آن می‌­شود آن پیش نمی‌­آید.

س33: فکر می‌­کنم گناه نمی­‌کنم ولی توفیق نماز شب نمی‌­یابم لطفاً راهنمایی فرمایید؟

ج: همانطوری که تصمیم می­‌گیری و گناه نمی‌­کنی، تصمیم بگیر و آن را (نماز شب) انجام بده إن شاء الله درست می‌­شود.

س34: آیا اگر به دلیل کمبود وقت فقط سه رکعت آخر نماز شب یا حتی یک رکعت آخر را بخوانیم کفایت می‌­کند؟

ج: بخوان، باقی را هم بعد بخوان ان شاء الله.

س35: وقتی چهار رکعت نماز شب را خواندیم بعد اذان صبح شد بقیه نماز شب اداء است؟

ج: شما بخوان،‌ گفته‌­اند ترک نکن، بخوان.

س36: اگر استغفار­ها و قنوت را نگوییم یا به تعداد کمی بگوییم خیلی از فضیلت نماز شب از دست می‌رود؟

ج: شما آن مقداری که می‌­توانی بخوانی بخوان دیگر، وقت اقتضا می­‌کند همه را بخوانی بخوان. نه، آن آخری را بخوان باز وقت بود شروع کن از قبلی‌­ها بخوان، دو رکعت شفع را بخوان بعد برو آن چهارتای دیگر را بخوان.

س37: منظور از آیه شریفه «وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»[5]چیست؟

ج: لابد همین شفع و وتر نماز شب است دیگر.

س38: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[6] به چه معناست؟

ج: قبلش چیست؟

س39: ننوشته­‌اند.

ج: مثل اینکه ارتباط به قبل دارد، اگر همین بود و همین و ارتباطی به ماقبل نداشت یعنی اینکه هر چقدر می‌­توانی قرآن بخوان، حد معیّن نکرده است، بسته به ظروف، بسته به زمان، بسته به مکان، بسته به مشاغل انسان، هر مقدار که می‌­توانی در کنار این مشاغل و زمان و این­ها قرآن بخوانید، چون قرآن باید خوانده شود تا مردم بفهمند خدا از آدم چه می‌خواهد، وقتی فهمید چه  می‌خواهد تحویل او بدهد، لذا باید زیاد بخواند.

س40: قبلش ظاهراً در مورد نماز شب و اینهاست.

ج: لابد این معنایش این است که حالا که نمی‌­توانید آن مقدار بخوانید هر چقدر می­‌توانید بخوانید، اَلمَیسورُ لایَسور.

س41: می‌­شود به قرینه قبلش گفت یعنی قرآن در قالب نماز؟

ج: بله دیگر، چون در نماز قرآن خوانده می شود.

س42: حاج آقا دو جا آمده است، یکی هم جلوترش آمده است؟

ج: حالا هر دو جا را باید دید، ماقبلش را هم باید دید تفسیرش روشن می‌شود ان شاء الله. این این است، این آیه‌ای که ماقبلش نماز شب و اینهاست، اگر شما نمی‌توانید آن مقدار بخوانید هر چقدر می‌توانید بخوانید، اما دومی‌اش را هم بخوانید..

س43: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ» مال قبلی بود در همین آیه در ادامه‌اش آمده است: «عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ»[7]؟

ج: این هم همینجوری است، عدّه‌ای مریض هستند، عدّه‌ای جنگ هستند، عدّه‌ای تجارت یا مسافرت رفته اند، نمی‌توانند، هر چقدر می‌توانید بخوانید، این هم مثل اولی مربوط به ما قبل است.

س44: در ادامه اش آمده است:«وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ» را هم بلافاصله گفتند؟

ج: خُب این مسأله اهمیت دارد دیگر.

س45: حاج آقا یکی از مصادیقش نماز است یا اصلاً مراد این آیه قرآن در قالب نماز است؟

ج: قرآن در قالب نماز است، چون این مربوط به نماز است.

س46: یک آیه دیگر هم هست که: «أَقِمْ الصَّلَاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا»[8] اینجا هم قرآن در قالب نماز را مراد دانسته‌اند؟

ج: بله دیگر، چون در نماز آدم قرآن می خواند.

س47: هنگام سحر قرآن خواندن بیشتر فضیلت دارد یا نماز شب و دعا؟

ج: نماز شب. دعا بعد ان شاء الله. بعد از نماز صبح قرآن.

س48: آیا نماز شب اثری روی تقوا دارد؟

ج: اگر شما گناه کنی نماز شب هیچ اثری ندارد چون خدا قبول نمی‌­کند. وقتی قبول نکرد در بالا بردن ایمان اثری نخواهد داشت. ولی اگر تقوا را مراعات کردی بیشترین خدمت را نماز شب به ایمان انسان و به اصلاح انسان انجام می‌دهد.

س49: اگر کسی برخی شب­ها برای نماز شب خواب بماند این نشانه بی‌­تقوایی است؟

ج: کلّیت ندارد ولی خوب گناه روز در ترک نماز شب مؤثر است، ممکن است، چون آدم اهل خواب است، جوان است، خسته بشود، معمولاً اگر از این نوع مسائل نباشد آدم بیدار می­‌شود، ولی روز گناه زنجیر به پای آدم می‌­بندد، امیرالمؤمنین به کسی که فرمود آقا من چرا موفق به نماز شب نمی­‌شوم فرمودند: «أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ‌ ذُنُوبُکَ»[9] ، گناهان زنجیر به پایت بسته است، گناه را ترک کن درست می‌­شود ان شاء الله.

س50: اگر شبی توفیق نماز شب حاصل شد و خواندیم می‌­توانیم تلقی کنیم و خدا را شکر کنیم که در طول روز گناهی مرتکب نشده­‌ایم؟

ج: نه از هیچ کاری نتیجه نباید بگیریم، خُب توفیق نصیب شده است که نماز شب خواندی امّا چیزی را در آن حساب نکنید سپاسگزاری بکنید ولی نتیجه­‌گیری نکنید برای نتیجه گیری حالا زود است.

س51: و از طرفی اگر نماز شب قضا شد حتماً گناه کرده‌­ایم؟

ج: نه، گاهی انسان خسته ­است و کم خوابیده است اما به طور کلی گناه در ترک نماز شب موثر است.

س52: «وَ مَنْ صَلَّى ثُمُنَ‌ لَیْلَةٍ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِیدٍ صَابِرٍ صَادِقِ النِّیَّةِ وَ شُفِّعَ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ»[10] ؟

ج: چون نماز اثر فراوانی در تثبیت و بالا بردن ایمان دارد خیلی به نماز دعوت شده است، بخصوص نمازهای مستحب، این هم جزء‌ همان­هاست. هر کسی یک هشتم شب را که همان وقت نماز شب است، نماز بخواند خدا اجر شهید به او می­‌دهد. مردم را تشویق می­‌کند نماز بخوانند. نماز حرف‌­هایی می‌­زند کارهایی می­‌کند که مستقیم ایمان را تقویت می­‌کند، بالا می‌­برد.­

س53: تمام این مُطلَقات هم مُقیَّد به همان تقوا هستند یا این­که مثلاً اینجا حضرت فرمودند نماز را بخواند خدا این اجر را به او می‌دهد؟

ج: خدا یک آیه نازل کرده، آن تکلیف همه را معین می­‌کند. شما این آیه کوتاه را بخوانید جوابش در آن است: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»[11]، این «إِنَّمَا» چیست؟ حصر است دیگر، بنابراین از غیرمتّقی هیچ عملی مقبول نیست. (البته )باطل نیست ولی مقبول نیست. مقبول یعنی تأثیر در رشد ایمان، پنجاه سال اینجور عمل کنی ایمان مثل پنجاه سال قبل است، رشد نمی­‌کند. در حالی که تمام این­ها اسباب رشد ایمان هستند. اگر مقرون به مزاحم نباشند ایمان را بالا می‌­برند، اما این­که بالا نمی‌­برد یعنی کنارش گناه گذاشته‌­ای.

س54: یعنی می شود عمل قبول نشود اما این اجر شهید را به او بدهند؟

ج: بله، اجر می‌­دهند، مزد می­‌دهند، چون زحمت کشیده و درست هم انجام داده است اما قبول نیست. ایمانت همان ثابت است.

س55: متن روایت استمرار ندارد، یک بار هم انجام دهد «مَنْ صَلَّى ثُمُنَ‌ لَیْلَةٍ» کفایت می‌کند؟

ج: آدم یک بار، یک بار نماز می‌­خواند. همه نمازها را یک دفعه نمی­‌خواند، یک دفعه می‌­خواند باز دوباره یکی دیگر، یکی دیگر. اینجوری است دیگر. اگر شما شروع کردی به خواندن یک چنین اجری داری، اجرش هم زیاد است چون اثرش زیاد است آن نماز شب است، نماز شب یعنی نمازهای واجب را می‌خوانم، اضافه بر آن­ها شب هم که کسی نمی‌­بیند و نمی­‌شنود خُب خیلی‌­ها مایل هستند که نماز زیاد می­‌خوانند مردم ببینند. بودند بعضی‌­ها در اجتماع زیاد نماز می­‌خواندند و در خلوت نماز نمی­‌خواندند. می‌­گفت مثل اینکه این در خلوت فایده ندارد، (مردم) ببینند خوب است. شب نکته­‌اش این است که همه خواب هستند و این بلند شده است، زحمتش زیاد است آنوقت خدا می­‌گوید اجر شهید به شما می­‌دهم.

س56: پس به هر حال با همان یکبار صلاة هم این روایت محقق شده است دیگر؟

ج: بله. اگر شما بگویی فقط یکبار بلند می‌­شوم می‌­خوانم نتیجه‌­اش چه می‌­شود؟ او شما را دارد تشویق می­‌کند که مرتب بخوانید، یک بار که دردی را دوا نمی‌­کند. اگر شما بگویی فقط یک بار، هیچ خبری نیست، بله، اثری ندارد. خدا زحمت این مزد را می­‌دهد اما اثر ندارد. عبادت باید ادامه داشته باشد تا در رشد ایمان مؤثر باشد، یک دفعه، دو دفعه فایده ندارد.

س57: این «ثُمُنَ‌ لَیْلَةٍ» که برای نماز شب فرموده شده است...؟

ج: یک هشتم شب دیگر بله.

س58: و لو اینکه زمانش از یک هشتم کمتر هم بشود؟

ج: معمولاً همین است، بخواهد نماز شب را بخواند اینقدر طول می­‌کشد.

س59: آیا أداء یا قضای یازده رکعت نماز شب را می­‌توان در حال حرکت اقامه کرد؟

ج: بله، مثلاً قبلاً که به مکه می‌­رفتند چون روزها گرم است، شب­ها حرکت می­‌کردند، در داخل محمل نماز شب را می­‌خواندند، شتر دلی دلی می­‌کرد و می‌­رفت او هم نماز را می‌­خواند.

س60: آیا کسی که تعدادی از نمازهای شب او قضا شده آیا او می‌تواند به مقامات عالیه برسد یا اینکه یک منافعی از او فوت شده که دیگر جبران نمی­‌شود؟

ج: اگر گناه نکند توفیق هست، اما اگر گناه کند نماز شب هم بخواند موفق نمی‌­شود، گناه پدر آدم را در می‌­آورد.

س61: نماز شب در وقت خودش با خواب آلودگی شدید بهتر است یا اینکه بعد با سرحالی قضا کنیم؟

ج: همیشه خواب آلوده است یا گاهی؟ اگر گاهی (باشد) عیب ندارد بخوابد بعد خوب می‌شود.

س62: اگر همیشه خواب آلوده باشد چطور؟

ج: نه دیگر باید قضا کند یا...، ما نداریم کسی که همیشه خواب آلود باشد، گاهی اتفاق می‌­افتد، اگر بخواهد به هم بزند نظم خراب می‌­شود، به ترک نماز منجر می‌­شود.

س63: اگر نماز شب فوت شود جبران دارد؟

ج: بله، گفته‌اند قضا کن، دستور داده‌اند قضا کنید.

س64: روایتی به این مضمون داریم که بنده مثلاً دارد نماز می­‌خواند از بس که خواب آلوده و چرتی است وسط مثلاً عبادت خوابش می‌­برد بعد خدا به ملائکه می­‌گوید که این بنده وسط کار خوابش برده است و..؟

ج: خُب آن مال این است که آدم، شب­ها که کوتاه است خوابش کم می‌­شود، قهراً بدن در نماز متأثر می‌شود، حالتی پیش می‌­آید، این خوب است، خودش نمی­‌فهمد ولی واقعیتش این است. با این حال آمده است نماز بخواند، اما دیگر گرفتار عذر بدنی است. حالا خواب فشار آورده است دیگر، خدا این را می­‌گوید، نه اینکه من بیایم هی اسباب چرت و این­ها را فراهم کنم، تا خدا این حرف­‌ها را بزند.

س65: حالا خدا اسبابش را فراهم نمی­‌کند ولی اگر اینطور شد انسان نگه دارد بعد که سرحال است نماز را بخواند یا با همین حال...

ج: اگر بخواهد بگوید بعداً که سر حال شوم تا آخر عمر هم نباید بخواند، اگر بخواهد سر حال باشد آدم به این زودی سر حال نمی آید، سرحال شرایطی دارد که نیست، اگر این را مراعات بکند منجر به ترک نماز می­شود، باید با ترک گناه و ادامه تقوا حال پیدا کند ان شاء الله، آن­وقت درست می­‌شود، و الّا همین باشد ایمان همین است دیگر چرتش خواهد برد.

س66: برای توفیق یافتن در اقامه نماز شب چه کنیم؟

ج: گناه نکنیم، «أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ»[12]، گناه زنجیر پا می‌­شود. نمی­‌گذارد آدم بلند شود.

س67: دوست دارم سحرخیز باشم ولی نمی‌­توانم، چه کنم؟

ج: چرا نمی‌­توانی؟ اگر راست می­‌گویی و واقعاً دوست داری سحرخیز باشی، کارهایی که موجب بیدار شدن قبل از اذان صبح است را باید انجام بدهی، یکی از آن­ها این است که شب زودتر بخوابی، شب­ها که کوتاه است اگر دیر بخوابی آن طرف آفتاب بیدار می­‌شوی، اگر بخواهی قبل از اذان بیدار شوی باید شب زود بخوابی، دوم اینکه شام هم نباید غذای چرب و چیل بخوری. یک چیز ساده و کم بخور صبح قبل از اذان بیدار می­‌شوی ان شاء الله، بعد هم گناه نباید بکنی، گناه مثل زنجیر به پای آدم گناهکار می‌پیچد  و شب نمی­‌گذارد از خواب بلند شود[13]، اگر بیدار هم بشود بلند نمی‌شود نماز بخواند. خیلی‌­ها بیدار می­‌شوند اما تنبلی می­‌کنند نماز نمی‌­خوانند، بنابراین این­ها را مراعات کنی ان شاء الله موفق می­‌شوی.

س68: برای بیداری و تهجّد و نماز شب چه کنم؟

ج: باید زود بخوابی، چون آدم کسری خواب داشته باشد نمی­‌تواند بلند شود. شب زودتر بخوابد، اگر هم نیاز به خواب داشت قبل از ظهر گفته‌­اند یک مقداری به نام خواب «قیلوله» انجام دهد آن کسری جبران می‌­شود، زیاد پای تلویزیون ننشین، چشم خسته می­‌شود به خواب زیاد احتیاج دارد نمی‌­تواند بلند شود. شما می­‌خواهی تا دو بعد از نصف شب که فیلم نشان می­‌دهند بنشینی نماز صبحت هم  قضا نشود! حتماً قضا می‌­شود، اگر شب کوتاه شد حتماً باید زودتر بخوابی، قضای چرب و چیلی هم نخوری چون خواب را سنگین می­‌کند، این کارها را مراعات کردی به انضمام ترک گناه بیدار می­شوی ان شاء الله.

س69: نماز شب خواندن و نخواندن دلیل بر تقواو عدم تقواست؟

ج: اگر آدم تقوا داشته باشد معمولاً ترک نمی‌­کند.

س70: گاهی اوقات خوب استراحت کرده‌ام ولی باز هم برای نماز شب بیدار نمی‌شوم؟

ج: تنبلی، پاشو درست می­‌شود ان شاء الله.

س71: گاهی مجبورم بخاطر همراهی با خانواده و ساعتی را با آنها گذراندن مقداری دیرتر بخوابم و متاسفانه هنوز موفق به ادامه همیشگی نماز شب نشده‌ام راهنمایی ام کنید؟

ج: این­ها را قضا کند، فعلاً قضا کند تا مانع برطرف شود، هم قضا را ترک کنی هم اداء را، به خودت ضرر زدی.

س72: اگر واجب و حرام کافی است، پس نماز اول وقت یا نماز شب یا تعقیبات نماز و این­ها را هم ترک کنیم اشکالی ندارد؟

ج: چه مانعی دارد؟ شما اگر مردی گناه نکن عیب ندارد، نماز را بخوان، اول وقت نخوان طوری نیست،‌ بهشت می روی ان شاء الله.

س73: تاثیری ندارد؟

ج: تاثیر کلی ندارد،‌ تاثیر کلی تصمیم شما دارد.

س74: پدر و مادر از خود طلبه توقع دیگری دارند؟

ج: اول وقت خواندن عیب ندارد خوب است، چون واجب نیست، غالب مردم نماز را عقب می‌اندازند، اینجور نیست (که اول وقت بخوانند). توقع خوبی است اما واجب نیست.

س75: مثلاً یک معمّمی در نمازش اینجوری کاهل باشد مثلاً دیروقت بخواند مردم هم به او ظنین بشوند از این حیث ممکن است که مثلاً تاخیر حرام باشد؟

ج: نه. حلال خدا حلال است دیگر. خدا گفته بخوان، اول وقت هم نخواندی طوری نیست، حالا اگر بخواهی شما نشان بدهی ایمانت قوی است اول وقت می‌خوانی، این فضیلت را هم حیازت می‌کنی، نخواستی هم طوری نیست.

س76: این درست است که آدم به تجربه می‌بیند که مثلاً کسانی که از این چیزها مراقبت نمی­‌کنند مثل اول وقت و جماعت و نماز شب در عمل در تقوا هم موفق نمی‌شوند؟

ج: این معلوم می‌شود که تصمیم ندارد واجبات را انجام بدهد و محرمات را ترک کند، لذا به اینجا می‌رسد، ‌اگر تصمیم داشته باشد مرتب انجام می‌­دهد.

س77: مرتب یعنی حتی این اول وقتش را هم درست می‌کند؟

ج: بله دیگر.

س78: آیا می‌شود بعضی مباحات یا مستحبات بر طلبه واجب شود؟ مثلاً نماز شب را بعضی آقایان گفته‌اند بر طلبه واجب است؟

ج: نه بی‌خود می­‌گویند. مگر طبق رساله واجب شود. مثلاً نذر کند یا عهد داشته باشد و قسم بخورد. این‌ها عوامل ایجاب است. بدون این‌ها وقتی رساله گفت مباح و آزاد است واجب نیست.

س79: به نظر می‌رسد این‌که عدّه‌ای می‌گویند نمازشب بر طلبه واجب است مرادشان واجب اخلاقی است؟

ج: خُب واجب اخلاقی را هم باید تفسیر کنند. این‌جوری نمی‌شود. با واجب شرعی قاطی می‌شود و مشکل ایجاد می‌کند. یعنی طلبه‌ای که آمده ان شاء الله سرباز حضرت عجل الله فرجه شود و تقوا را مراعات کند باید کارهای خوب انجام دهد، منظور این است امّا واجب شرعی نیست که اگر اول وقت نماز نتوانست بخواند و ساعت سه خواند بشود غیبت او را کرد و بشود گفت گناه کرده است.

س80: آیا نماز شب، ترک لغو و بیداری بین الطلوعین برای عبادت را در کنار ترک گناه توصیه می‌فرمایید؟

ج: خدا توصیه کرده است، منتهی بار نباید بر نفس أماره سنگین شود، سنگین باشد زمین می­‌گذارد، آنچه که خدا اول و از همه خواسته است ترک گناه است، آنهای دیگر را هم انجام ندهیم جایمان بهشت است. این را آدم انجام دهد برایش عادی شود و زحمت کم داشته باشد آنوقت ایمان بالا می‌­رود و آدم دلش نمی‌­آید از آن کارهای خوبی که خیلی خیلی مزایا و منفعت دارد خودش را محروم کند. نماز شب می­‌خواند و کارهای دیگر را هم انجام می­‌دهد.

س81: در اینکه این بارهای مستحبی آیا مثلاً بار را بر نفس سنگین می‌­کند یا نه تشخیصش چه جور است؟

ج: بله (سنگین) می­‌کند، هر یک دانه‌­ی این­ها بار را برای نفس سنگین می‌­کند، نفس حاضر نیست هیچکدام را عمل کند. نه حاضر است واجب را انجام دهد، مثلاً صبح‌­های بهار بلند شود نماز بخواند، نه، راضی نیست، می­‌گوید بخواب. نه حاضر است روزهای بلند تابستان را روزه بگیرد، هیچکدام را حاضر نیست. تکلیف از کُلفَت است، برای نفس سخت است، لذا اکثر مردم که انجام نمی­‌دهند مال همین سختی است. لذا خدا گفته است اوّل این دو تا، شما این دو تا را درست کردی مابقی دنبالش می­‌آید. ایمان که بالا رفت تمام کار خیر دیگر برای آدم سخت نیست، خیلی با عشق و علاقه انجام می­‌دهد. اما اگر گناه داشته باشد و هنوز ایمان بالا نرفته باشد نه آدم موفق می‌­شود و اگر هم انجام دهد کمِ این(واجب وحرام) می­‌گذارد، آن را انجام می­‌دهد اوّلی را کم می­‌گذارد، لذا تا آخر هم درست نمی­‌شود. این دو واجب شرعی است، اول باید تکلیفش را معین بکند بعد آن­های دیگر پشت سرش می‌­آید ان شاء الله، این مهم است. دنیا و آخرت را این خراب می‌­کند، اینقدر مهم است، خدا اجازه نمی­‌دهد یک روز آدم دزدی کند، حتی یکبار، اما گفته مستحب را ترک کنی عیب ندارد، آن کار خیر اضافه است، انجام دادی مزد می‌گیری ندادی هم مشکلی نیست،‌ ولی این دو را باید حتماً انجام بدهی، ندهی سه تا چیز بغلش گذاشته است که این اطاعت فرمان زمین نماند. یک؛ امر به معروف و نهی از منکر، هر کسی که دنبال کارش می‌­رود وسط راه دید کسی در ماه رمضان سیگار می‌کشد باید جلویش را بگیرد، بعضی­‌ها با زبان درست نمی‌­شود، خدا گفته است بخوابانید شلاق بزنید، روزه را خورد بیست و پنج ضربه شلاق باید به او بزنید، نماز را یک روز ترک کرد بیست و پنج ضربه شلاق دارد، گاهی هم بیست و پنج تا کافی نیست هشتاد ضربه، گاهی هشتاد هم کافی نیست صد ضربه باید بزنی، گاهی هم شلاق کافی نیست کار اینقدر بزرگ است که باید مجازاتش سنگین باشد تا مردم بترسند، چوبه دار می­‌گذارند و اعدامش می­‌کنند، این سه تا مال این است که مردم جرأت گناه در جامعه نکنند، چون همه آماده هستند دیگر، همه دلشان می‌خواهد، اگر این چیزها نباشد همه راه می­‌افتند، اینکه ما می‌­بینیم بیشتر مردم فاسق هستند و به وظایف عمل نمی­‌کنند مال همین است نفس راضی نیست، اما اگر شرایطی پیش بیاید در جامعه مجبوراً ترک می­‌کنند، هنوز شرایط پیش نیامده است اما آزاد باشند همینجور هی دنبال ترک واجب و انجام حرام می­روند.

س82: این ادامه آن سؤال است، یعنی می‌­شود درباره مستحبات اینگونه فهمید که تا زمانی که تقوای کسی هنوز می‌­لنگد آن مستحباتی مثل نماز شب و ترک لغو را به هر اندازه که عشق و علاقه دارد برای خودش انجام بدهد؟

ج:علی ایُّ حالٍ آنچه خدا گفته این است،‌ انجام واجب و ترک حرام است. اضافه کار می­‌خواهی بکنی اشکال ندارد اما خدا گفته است اضافه کار را بغلش گناه بگذاری من قبول نمی­‌کنم، هیچ فایده ندارد. ثواب می­‌دهد چون صحیح عمل کرده­ای، اما هیچ اثری در رشد ایمان ندارد. پنجاه سال هم اینگونه کار بکنی ایمان آخر پنجاه سال با اوّل یکی یا کمتر می­‌شود. بخواهی از همه اعمال استفاده در رشد ایمان بکنی نباید بغلش گناه بگذاری، خدا اینجور دستور داده است، که مردم را بیشتر به ترک گناه نزدیک کند. بنابراین اول گناه نکن همه کار خیرت مقبول است ان شاء الله.

س83: نماز شب افضل است یا روزه مستحبی؟

ج: هم روزه مستحبی باید بگیرد هم نماز شب.

س84: کسی که می‌خواهد روزه بگیرد سحری را بر نمازِشب مقدَّم بدارد یا بالعکس؟

ج: اگر می­‌تواند شام را زیاد بخورد که به اندازه سحری کفایت کند، آن‌وقت دیگر سحری نخورد نمازش را بخواند. امّا اگر لازم است آب و چیزهای دیگر بخورد اول یک مقداری بخورد بعد نمازش را بخواند. چون نمازِشب هر چه از سحر به صبح نزدیکتر باشد، فضیلتش بیشتر است. چون یکی از آثارش این است که آدم نمی‌­خوابد. برای خاطر این‌که نماز آن‌وقت انجام بگیرد نمی­‌خوابد، امّا ممکن است اگر جلوتر نماز را بخوانی فاصله بیفتد چرت می­‌آید و آدم می‌­خوابد.

مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌ها از استاد اخلاق و معرفت حضرت آیت الله خوشوقت اعلی الله مقامه