نکته اخلاقی
کار عقل
س: در حدیث « مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ »[1]، منظور از عقل چیست؟
ج: انسان حق و باطل، زشت و زیبا را با عقل تشخیص میدهد. اگر عقل نبود نمیفهمید این بد است، آن خوب است. یکی از چیزهایی که عقل میفهمد و باید این فهم را از او خواست این است که خدا هست. عقل به خوبی میفهمد که خدا هست و باید باشد و نمیشود نباشد. اگر خدا نباشد هیچچیزی هم نیست. این که این همه چیزها هست دلیل بر این است که خدا هست. چون هیچکدام از اینها نگفتهاند من خودم را خلق کردهام. همه میگویند اگر من خلق کردن خودم به اختیار خودم بود اینهمه سال معدوم نبودم، پانزده سال، بیست سال پیشتر به وجود بیایم بلکه کاری میکردم از ازل بودم و کاری میکردم که نمیرم و تا ابد باشم. این که من موقت به دنیا آمدم و میروم دست خودم نبوده است، دیگری من را ساخته و عمر موقت داده و باید بیایم و باید بروم. بنابراین عقل به راحتی خدا را میپذیرد، به راحتی هم میپذیرد حالا که من قبول کردم خدا خداست و من عبد و بنده و مخلوق خدا هستم گوش به حرفش بدهم؛ این را هم میپذیرد. « مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ » یعنی این. اگر ما از عقل این را نفهمیدیم، هنوز عقلمان پخته و کامل نیست. چون عقل این را باید بفهمد و اگر نفهمد به درد نمیخورد. بنابراین ما باید از عقل این معنا را استفاده کنیم که خدا هست و ما هم باید گوش به حرفش بدهیم. اگر قبول کردیم خدا را و گوش به حرفش دادیم از عقل این استفاده را کردهایم، که « مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ » تحقق پیدا کرده است، اما اگر این را نفهمیدیم که در برابر فرمان خدا باید اطاعت کنیم ما از عقل بهره نبردهایم و محروم هستیم و مشکلات زیادی در زندگی برایمان پیش میآید. لذا ایشان انگشت گذاشتند روی مرحلهای از عقل که ما از آن مرحله این استفاده را بکنیم؛ خدا هست و ما هم باید گوش به حرفش بدهیم، این میشود « مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ».
پرسش و پاسخ از سالک الی الله حضرت آیت الله خوشوقت تهرانی اعلی الله مقامه
حسینیه زینبیه سلام الله علیها 17/10/1383
[1] - ... رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ قَالَ قُلْتُ فَالَّذِی کَانَ فِی مُعَاوِیَةَ فَقَالَ تِلْکَ النَّکْرَاءُ تِلْکَ الشَّیْطَنَةُ وَ هِیَ شَبِیهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْلِ. (کافی ج1 ؛ ص11